آیه طلاق
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه طلاق |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۲۹ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | طلاق خلع و طلاق رجعی |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | بیان احکام و شرایط طلاق |
آیه طلاق دویست و بیست و نهمین آیه سوره بقره که درباره جدایی زن و شوهر به صورت رجعی و احکام جدایی است. در این آیه به طلاق خلع نیز اشاره شده است. طبق این آیه، در طلاق رجعی مرد دوبار حق رجوع به همسر را دارد. رجوع و بازگشتن از روی حسن معاشرت، پرداخت کردن حقوق و مهریه زن در صورت طلاق و ضرر نرساندن به زنان در این آیه مورد تأکید خداوند قرار گرفته است.
فقیهان شیعه با توجه به عبارت «الطَّلاقُ مَرَّتانِ» آیه طلاق، جاری شدن طلاق در چند مجلس را معتبر دانسته و سه‌طلاقه شدن زن در یک مجلس را باطل می‌دانند.
متن آیه و ترجمه
الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْريحٌ بِإِحْسانٍ وَ لا يَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئاً إِلاَّ أَنْ يَخافا أَلاَّ يُقيما حُدُودَ اللهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ يُقيما حُدُودَ اللهِ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما فيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ(۲۲۹)
|
طلاقِ [ رجعی ] دو بار است. پس از آن یا [ باید زن را ] بخوبی نگاه داشتن، یا به شایستگی آزاد کردن. و برای شما روا نیست که از آنچه به آنان داده اید، چیزی بازستانید. مگر آنکه [ طرفین ] در به پا داشتن حدود خدا بیمناک باشند. پس اگر بیم دارید که آن دو، حدود خدا را برپای نمی‌دارند، در آنچه که [ زن برای آزاد کردن خود ] فدیه دهد، گناهی بر ایشان نیست. این است حدود [ احکام ] الهی پس، از آن تجاوز مکنید. و کسانی که از حدود [ احکام ] الهی تجاوز کنند، آنان همان ستمکارانند. (۲۲۹)
|
محتوا و احکام
به عقیده برخی مفسران آیه ۲۲۹ سوره بقره به «آیه طلاق» شهرت دارد. این آیه احکام و شرایط طلاق رجعی و طلاق خلع را بیان کرده است. به عقیده فقیهان شیعه، در طلاق رجعی مرد پس از طلاق دادن همسر خود، در مدت عده امکان بازگشت(رجوع) به زن را دارد. طبق آیه طلاق تعداد رجوع مرد به زن دوبار بوده و در طلاق سوم دیگر حق رجوع به همسر خود را ندارد.
بنا بر آیه طلاق، مرد در صورت جدایی نباید مهریه‌ای که به زن داده بازپس گیرد. همچنین برخی مفسران معتقدند، مرد چیزهای دیگری غیر از مهریه را که به همسر خود بخشیده را پس نگیرد.
در آیه طلاق، برای مرد در زمان رجوع به همسر یا در زمان ترک زن، شرایطی بیان شده که برخی از آنها بدین شرح است:
- رجوع و بازگشتن به زن باید از روی حسن معاشرت و با رفتار نیکو و به قصد اصلاح رابطه بین آنها باشد.
- در صورت بازنگشتن مرد و ترک کردن همسر خود، باید این جدایی از روی احسان بوده و بعد از جدایی ضرری به زن نرسانیده و تمام حقوق او پرداخت شود. به عقیده علامه طباطبایی، خداوند با این شرط مانع زیان کردن زنان شده است. طبرسی به نقل از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) گفته است، زنی که برای بار سوم طلاق داده شده پس از سپری شدن زمان عده، جدایی‌اش حاصل می‌شود.
در این آیه علاوه بر طلاق رجعی که از سوی مرد بوده، به طلاق خلع که مربوط به پیشنهاد طلاق از سوی زن است، نیز اشاره شده است. بنا بر متن آیه طلاق و گزارش مفسران، طلاق خلع برای جلوگیری از گناه کردن زنان بوده، زیرا از شرایط ازدواج، رفتار خوب، نیکی کردن و وفادار بودن است و زن در صورت عدم علاقه به مرد ممکن است که به این شرایط پایبند نباشد.
شأن نزول
برای این آیه دو شأن نزول بیان شده که درباره طلاق رجعی و طلاق خلع است.
- به عقیده مفسران این آیه در مقابل رسم غلط جاهلیت نازل شده است. در زمان جاهلیت طلاق رجعی بدون محدودیت بوده و یک مرد چندین بار همسر خود را طلاق می‌داده و به او رجوع می‌کرده است. همچنین برخی به قصد اذیت و تحت فشار قرار دادن زنان خود، آنها را طلاق داده و قبل از تمام شدن عده، رجوع می‌کردند. با نازل شدن آیه طلاق این رسم جاهلیت باطل شمرده شده و طلاق دادن به سه‌بار و رجوع به همسر به دوبار محدود شد.
- به عقیده طبرسی مفسر شیعی، شأن نزول عبارت «إِلاَّ أَنْ یخافا» درباره طلاق خلع است. بنا بر گزارش مجمع البیان، جمیله همسر ثابت بن قیس بر خلاف ثابت، علاقه‌ای به زندگی با ثابت نداشته و قصد جدایی داشت. درنهایت جمیله به دستور پیامبر(ع) پس از بازپس‌فرستادن مهریه‌اش از او جدا شد.
رابطه اخلاق و فقه
علامه طباطبایی معتقد است، این آیه به رابطه بین احکام فقهی و احکام اخلاقی اشاره دارد.به باور وی اکتفا نمودن بر عمل به ظواهر دین ، و رعایت نکردن روح آن ، باطل کردن مصالح تشریع ، و از بین بردن غرض دین است، چون اسلام دین عمل است، نه دین حرف، و شریعتِ کوشش است نه فرض و اعتبار. علامه هم‌چنان سقوط و انحطاط اخلاقی مسلمانان را نتیجه اکتفا کردن آنان به ظاهر احکام و رویگردانی و بی توجهی از روح و باطن دین دانسته است. وی تصریح دارد که بی اعتنایی به روح احکام دینی ـ در تمام شؤون و زمینه‌ها- در واقع هم استهزا و مسخره کردن آیات خداوند است و هم ظلم کردن به خویشتن است زیرا انحراف از فطرت انسانی است و نتیجه اش محرومیت از سعادت حقیقی و تباهی و فساد اجتماع است.
کابرد فقهی
فقیهان شیعه از جمله سیداحمد خوانساری، در بحث طلاق از «آیه طلاق» استفاده کرده و به آن استدلال کرده‌اند. همچنین با توجه به آیه، برخی از أحکام شرعی طلاق را بیان کرده‌اند. به عقیده فقیهان شیعه، از عبارت «الطَّلاقُ مَرَّتانِ» استفاده می‌شود که طلاق باید در دو مجلس به صورت مجزا بوده و جاری کردن سه طلاق در یک جلسه صحیح نیست.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۱۰۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۳-۲۳۶؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۴۲ و ص۴۴۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۶۶؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۳، ص۲۷۲.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۴۲ و ص۴۴۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۶۶؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۳، ص۲۷۲.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۲۹.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۴۲ و ص۴۴۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۴؛ ابن کثیر، تفسیر ابن کثیر، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۴۶۱؛ بیضاوی، تفسیر بیضاوی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۵؛ ابن کثیر، تفسیر ابن کثیر، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۴۶۱؛ بیضاوی، تفسیر بیضاوی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۶۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۶۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۷.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۴۲ و ص۴۴۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۶۶؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۳، ص۲۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۶۶.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۴۲ و ص۴۴۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۶۶؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۳، ص۲۷۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۷.
- ↑ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۲۵۰؛ مروارید، سلسلة الینابیع الفقیهیه، ۱۴۱۰ق، ج۲۰، ص۲۱۷؛ قمی، جامع الخلاف و الوفاق، ۱۳۷۹ش، ص۴۸۲.
- ↑ مروارید، سلسلة الینابیع الفقیهیه، ۱۴۱۰ق، ج۲۰، ص۲۱۷؛ قمی، جامع الخلاف و الوفاق، ۱۳۷۹ش، ص۴۸۲.
- ↑ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۲۵۰؛ مروارید، سلسلة الینابیع الفقیهیه، ۱۴۱۰ق، ج۲۰، ص۲۱۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، چ۲، ص۱۷۰.
- ↑ وربما استشعر من الآية عدم جواز التفرقة بين الاحكام الفقهية والاصول الاخلاقية ، والاقتصار في العمل بمجرد الاحكام الفقهية والجمود على الظواهر والتقشف فيها ، فإن في ذلك إبطالا لمصالح التشريع وإماتة لغرض الدين وسعادة الحياة الانسانية
منابع
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، بیروت، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد،آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- بیضاوی، عبدالله عمر، تفسیر بیضاوی(أنوارالتنزیل وأسرارالتأویل)، بیروت، دارالإحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- فخر رازی، محمدبن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیخ الغیب)، بیروت، دار احیاء تراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- خوانساری، سیداحمد، جامع المدارک فی شح المختصر النافع، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۳۶۴ش.
- قمی، علی بن محمد، جامع الخلاف و الوفاق بین الإمامیة و و بین الأئمةالحجاز و العراق، قم، زمینه سازان ظهور، ۱۳۷۹ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- مروارید، علی اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیه، بیروت، الدار الإسلامیة، ۱۴۱۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.